Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego

Instrumenty terytorialne to narzędzia wspierania zintegrowanego rozwoju terytorialnego określone w unijnym rozporządzeniu nr 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. oraz przepisach krajowych (ustawa z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027 oraz ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności), które można stosować w celu implementacji funduszy europejskich w perspektywie 2021-2027. Zaliczają się do nich następujące instrumenty:

• Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT)
• Inne Instrumenty Terytorialne (IIT)
• Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność (RLKS)

---

Zintegrowane Inwestycje Terytorialne

Zintegrowane Inwestycje Terytorialne mogą być realizowane tylko na miejskich obszarach funkcjonalnych, które zostały wskazane w strategii rozwoju województwa jako obszary strategicznej interwencji. ZIT jest wdrażany przez związek ZIT, który tworzy partnerstwo jednostek samorządu terytorialnego w formie porozumienia międzygminnego lub stowarzyszenia gmin lub związku komunalnego. Podstawą wdrażania ZIT jest przygotowana wcześniej stratega terytorialna, spełniająca szereg wymogów określonych w ustawie, w tym zawierająca wykaz projektów, tworzących wiązki powiązanych ze sobą działań, które będą realizowały cele strategii. Strategia musi zostać pozytywnie zaopiniowana przez Instytucję Zarządzającą w zakresie możliwości jej finansowania w ramach programu operacyjnego.

W województwie zachodniopomorskim zostało ustanowionych 8 ZIT:

1. ZIT Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego (ZIT SOM) obejmujący następujące JST: Gmina Miasto Szczecin, Gmina Miasto Świnoujście, Gmina Miasto Stargard, Gmina Stargard, Gmina Goleniów, Gmina Police, Powiat Policki, Gmina Gryfino, Gmina Kobylanka, Gmina Stare Czarnowo, Gmina Dobra Szczecińska, Gmina Kołbaskowo, Gmina Nowe Warpno, Gmina Stepnica – przyznana alokacja w FEPZ (EFRR i EFS+): 111,1 mln EUR;
2. ZIT Koszalińsko-Kołobrzesko-Białogardzkiego Obszaru Funkcjonalnego (ZIT KKBOF) obejmujący JST: Gmina Będzino, Gmina Białogard, Gmina Miasto Białogard, Gmina Biesiekierz, Gmina Bobolice, Gmina Dygowo, Gmina Gościno, Gmina Karlino, Gmina Kołobrzeg, Gmina Miasto Kołobrzeg, Gmina Miasto Koszalin, Gmina Manowo, Gmina Mielno, Gmina Polanów, Gmina Sianów, Gmina Siemyśl, Gmina Świeszyno, Gmina Tychowo, Gmina Ustronie Morskie – alokacja: 50,5 mln EUR;
3. ZIT obszaru funkcjonalnego subregionalnego zespołu miast Strefa Centralna obejmujący JST: Powiat Świdwiński, Gmina Brzeżno, Gmina Połczyn Zdrój, Gmina Rąbino, Gmina Sławoborze, Gmina Miasto Świdwin, Gmina Świdwin, Powiat Łobeski, Gmina Dobra, Gmina Łobez, Gmina Radowo Małe, Gmina Resko, Gmina Węgorzyno, Powiat Drawski, Gmina Czaplinek, Gmina Drawsko Pomorskie, Gmina Kalisz Pomorski, Gmina Wierzchowo, Gmina Złocieniec – alokacja: 28,5 mln EUR;
4. ZIT obszaru funkcjonalnego Szczecinka obejmujący JST: Powiat Szczecinecki, Gmina Barwice, Gmina Biały Bór, Gmina Borne Sulinowo, Gmina Grzmiąca, Gmina Miasto Szczecinek, Gmina Szczecinek – alokacja: 15,8 mln EUR;
5. ZIT obszaru Funkcjonalnego Wałcza obejmujący JST: Powiat Wałecki, Gmina Człopa, Gmina Mirosławiec, Gmina Tuczno, Gmina Miasto Wałcz, Gmina Wałcz – alokacja: 10,8 mln EUR;
6. ZIT obszaru funkcjonalnego Gryfic obejmujący JST: Powiat Gryficki, Gmina Brojce, Gmina Gryfice, Gmina Karnice, Gmina Płoty, Gmina Rewal, Gmina Trzebiatów – alokacja: 12 mln EUR;
7. ZIT obszaru funkcjonalnego Sławna obejmujący JST: Powiat Sławieński, Gmina Miasto Darłowo, Gmina Darłowo, Gmina Malechowo, Gmina Postomino, Gmina Miasto Sławno, Gmina Sławno – alokacja: 11,4 mln EUR;
8. ZIT obszaru funkcjonalnego Kamienia Pomorskiego obejmujący JST: Powiat Kamieński, Gmina Dziwnów, Gmina Golczewo, Gmina Kamień Pomorski, Gmina Międzyzdroje, Gmina Świerzno, Gmina Wolin – alokacja: 9,1 mln EUR.

Inne Instrumenty Terytorialne

Inne Instrumenty Terytorialne to inne formy wspierania rozwoju terytorialnego, nie wpisujące się w założenia ZIT i RLKS. Mogą zostać dowolnie zaprojektowane przez instytucję zarządzającą, o ile będą realizowane zgodnie z warunkami określonymi w umowie partnerstwa. IIT mogą obejmować jedną gminę lub powiat lub ich partnerstwa, tworzone w formie porozumienia międzygminnego lub stowarzyszenia gmin lub związku komunalnego. Podstawą wdrażania IIT jest strategia terytorialna (strategia IIT) opracowana zgodnie z wymogami określonymi w przepisach oraz pozytywnie zaopiniowana przez instytucję zarządzającą w zakresie możliwości jej finansowania w ramach programu operacyjnego.

W województwie zachodniopomorskim zostały ustanowione 4 IIT:

1. IIT partnerstwa Lider Pojezierzy obejmujący JST: Powiat Pyrzycki, Gmina Bielice, Gmina Kozielice, Gmina Lipiany, Gmina Przelewice, Gmina Pyrzyce, Gmina Warnice, Powiat Myśliborski, Gmina Barlinek, Gmina Boleszkowice, Gmina Dębno, Gmina Myślibórz, Gmina Nowogródek Pomorski, Powiat Choszczeński, Gmina Bierzwnik, Gmina Choszczno, Gmina Drawno, Gmina Krzęcin, Gmina Pełczyce, Gmina Recz, Gmina Trzcińsko-Zdrój – alokacja (EFRR i EFS+): 29,3 mln EUR
2. IIT partnerstwa powiatu goleniowskiego obejmujący JST: Powiat Goleniowski, Gmina Maszewo, Gmina Nowogard, Gmina Osina, Gmina Przybiernów – alokacja: 6,5 mln EUR;
3. IIT partnerstwa powiatu gryfińskiego obejmujący JST: Powiat Gryfiński, Gmina Banie, Gmina Cedynia, Gmina Chojna, Gmina Mieszkowice, Gmina Moryń, Gmina Widuchowa – alokacja: 8,3 mln EUR;
4. IIT partnerstwa powiatu stargardzkiego obejmujący JST: Gmina Chociwel, Gmina Dobrzany, Gmina Dolice, Gmina Ińsko, Gmina Marianowo, Gmina Stara Dąbrowa, Gmina Suchań – alokacja: 6,6 mln EUR.

Działania podejmowane w ramach wdrażania IIT obejmą przedsięwzięcia wzmacniające powiązania funkcjonalne i dynamizujące procesy rozwojowe obszarów funkcjonalnych.

Środki EFRR przeznaczone na realizację ZIT/IIT mogą być wykorzystane do sfinansowania projektów z zakresu:

• gospodarki turystycznej, w tym poprawy jakości świadczonych usług turystycznych bazujących na endogenicznych potencjałach miejskich obszarów funkcjonalnych a także turystyki rowerowej, w szczególności w zakresie tras łączących się z trasami „Koncepcji sieci tras rowerowych Pomorza Zachodniego”;
• budowy, rozbudowy i modernizacji wraz z wyposażeniem instytucji kultury, ze szczególnym uwzględnieniem założeń Nowego Europejskiego Bauhausu;
• ochrony dziedzictwa kulturowego poprzez prace restauratorskie i konserwatorskie obiektów zabytkowych i o znaczeniu historycznym oraz obiektów przynależnych do szlaków kulturowych, jak również adaptację budynków, budowli i innych obiektów o znaczeniu historycznym w celu nadania im lub rozwinięcia funkcji kulturalnych lub turystycznych;
• kompleksowego zagospodarowania przestrzeni publicznych wraz z małą architekturą i infrastrukturą towarzyszącą w ramach układów urbanistycznych wpisanych do ewidencji lub rejestru zabytków, ze szczególnym uwzględnieniem zielonej infrastruktury oraz zwiększania powierzchni biologicznie czynnych i unikania tworzenia powierzchni uszczelnionych;
• nisko i zeroemisyjnego transportu publicznego w miastach, w tym m.in. centra przesiadkowe, obiekty P&R, infrastruktura rowerowa, modernizacja zajezdni autobusowych, inwestycje w infrastrukturę drogową wyłączoną z ruchu pojazdów niewykorzystywanych w transporcie publicznym, infrastruktura ładowania i tankowania pojazdów zeroemisyjnych dla użytkowników indywidualnych, inwestycje związane z systemami zarządzania ruchem i energią (tylko ZIT);
• inwestycji związanych z transportem publicznym, w tym zakup niskoemisyjnego taboru transportu publicznego, infrastruktura przystanków i centrów przesiadkowych, służących zwiększeniu mobilności mieszkańców oraz służących poprawie jakości powietrza (tylko IIT);
• poprawy efektywności energetycznej w przedsiębiorstwach, zwiększenia efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej, zwiększenia efektywności energetycznej budynków mieszkalnych wielorodzinnych, w tym zmniejszania zjawiska ubóstwa energetycznego,
• budowy/rozbudowy/modernizacji systemów ciepłowniczych (w tym modernizacja/rozdzielenie węzłów ciepłowniczych pod warunkiem wykazywania znaczących oszczędności energii) i chłodniczych wraz z magazynami ciepła oraz przystosowaniem instalacji do spalania wodoru, działań wspierających zwiększenie efektywności energetycznej, w tym poszukiwanie nowych technologii w obszarze gospodarki niskoemisyjnej;
• rozwoju terenów inwestycyjnych/infrastruktury biznesowej;
• inwestycji nadającym nowe funkcje gospodarcze obszarom poprzemysłowym, powojskowym, pokolejowym, popegeerowskim;
• wsparcia infrastruktury szkół zawodowych;
• budowy, rozbudowy, adaptacji infrastruktury instytucji popularyzujących naukę i innowacje wraz z niezbędnym wyposażeniem oraz wzmocnienie działalności już istniejących ośrodków;

Nie będą natomiast wspierane inwestycje w elementy infrastruktury drogowej (w tym parkingi), chyba że będą one stanowią nieodłączny element większego projektu, a ich koszt nie przekroczy 15% kosztów kwalifikowalnych operacji.

Środki EFS+ przeznaczone na realizację ZIT/IIT mogą być wykorzystane do sfinansowania projektów z zakresu:

• wsparcia kształcenia zawodowego poprzez:
  – działania przyczyniające się do poprawy jakości edukacji zawodowej, prowadzące do wszechstronnego rozwoju dzieci, przygotowujące do kolejnych etapów edukacyjnych i zwiększające szanse na rynku pracy;
  – działania prowadzące do inicjowania i wspierania współpracy z przedsiębiorstwami, w zakresie inicjatyw patronackich, stypendialnych i stażowych, wizyt studyjnych, ustalania planów nauczania zawodu w oparciu o wiedzę dotyczącą rynku pracy, a także tworzenia oferty programowej dla zawodów nowych, jeszcze nieznanych;
  – działania na rzecz nawiązywania współpracy z branżowymi klastrami czy specjalnymi strefami ekonomicznymi.

Wsparcie będzie udzielane ze szczególnym uwzględnieniem profili zawodowych, kształcących w zawodach powiązanych z inteligentnymi specjalizacjami województwa.

Finansowane będą projekty, które będą miały na celu poprawę jakości i dostępności kształcenia zawodowego w szkołach ponadpodstawowych, poprzez:

• kompleksowe programy rozwojowe obejmujące podnoszenie i rozwijanie umiejętności, kompetencji i uzyskiwanie kwalifikacji przez uczniów poprzez m.in.:
  – realizację dodatkowych zajęć dydaktyczno-wyrównawczych,
  – organizację kółek zainteresowań,
  – organizację projektów edukacyjnych/laboratoriów na regionalnych szkołach wyższych,
  – organizowanie kursów przygotowawczych do egzaminu maturalnego, kursów przygotowawczych na studia we współpracy ze szkołami wyższymi,
  – kształtowanie kompetencji  kluczowych, cyfrowych, proinnowacyjnych, proekologicznych, prozdrowotnych itp.,
  – realizację dodatkowych zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych,
  – wsparcie w zakresie potwierdzania umiejętności zawodowych nabywanych przez uczniów kształcących się w danym zawodzie w ramach przygotowania do uzyskania uprawnień zawodowych,
  – realizację praktycznej nauki zawodu odbywającej się w formie staży, staży uczniowskich lub praktyk realizowanych u pracodawcy, w tym doskonalenie kompetencji lub kwalifikacji opiekunów praktykantów lub stażystów u podmiotów przyjmujących na staż w zakresie niezbędnym do realizacji staży lub praktyk oraz realizacja kompleksowych programów kształcenia praktycznego organizowanych w miejscu pracy,
• doradztwo zawodowe ukierunkowane na dopasowanie podaży kwalifikacji do potrzeb i wymagań nowoczesnego rynku pracy oraz brokering edukacyjny (pomoc dla uczniów przy dopasowaniu kierunku, poziomu i rodzaju oferowanych im szkoleń/kursów do wymagań rynku pracy przy uwzględnieniu jak najwyższej jakości usług szkoleniowych np. możliwość certyfikacji po odbytych szkoleniach),
• wsparcie nauczycieli zawodu, instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz doradców zawodowych ukierunkowanych na doskonalenie kompetencji i wiedzy, wynikające ze zdiagnozowanych w danej placówce potrzeb poprzez m.in. studia podyplomowe, kursy, szkolenia, staże i praktyki itp., a także w zakresie szkoły ćwiczeń,
• wsparcie programów nauczania z zakresu innowacji pedagogicznych, eksperymentu pedagogicznego oraz kształcenia metodą projektu,
• pomoc finansową umożliwiającą uczniom kształcenia zawodowego naukę poza miejscem zamieszkania (zwrot kosztów dojazdu lub zwrot kosztów zakwaterowania),
• programy stypendialne dla uczniów o niskim statusie ekonomicznym i osiągających wysokie wyniki w nauce,
• doposażenie szkół (laboratoria, pracownie przedmiotowe, warsztaty szkolne);
• wsparcie cyfryzacji danej placówki,
• wzmocnienie integrującej roli szkoły oraz zacieśnieniem ich współpracy ze środowiskiem migracyjnym,
• wsparcie psychologiczno-pedagogiczne dla  uczniów,
• wsparcie na rzecz przeciwdziałania uzależnieniom behawioralnym, agresji, depresji oraz zaburzeń odżywania,
• wdrażanie mechanizmów włączania pracodawców/ przedsiębiorców i środowiska akademickiego w proces kształcenia poprzez m.in.:
  – włączenie pracodawców lub przedsiębiorców w system egzaminów zawodowych oraz egzaminów potwierdzających kwalifikacje mistrza i czeladnika w zawodzie,
  – tworzenie klas patronackich,
  – organizację wizyt studyjnych u przedsiębiorców,
  – tworzenie nowej oferty edukacyjnej w tym wprowadzanie nowych kierunków kształcenia oraz modyfikacja programów nauczania na kierunkach istniejących, z uwzględnieniem prognoz dotyczących zapotrzebowania rynku pracy na określone zawody i wykształcenie w określonych branżach,
  – tworzenie w szkołach lub placówkach systemu oświaty prowadzących kształcenie zawodowe warunków odzwierciedlających rzeczywiste warunki pracy właściwe dla nauczanych zawodów obejmujące wyposażenie pracowni lub warsztatów szkolnych dla zawodów szkolnictwa branżowego,
  – włączenie specjalistów (praktyków) w nauczanie zawodowe w szkołach (mentoring dla szkół),
  – nawiązanie współpracy z branżowymi klastrami, specjalnymi strefami ekonomicznymi,
• współpracę szkół zawodowych kształcących w zawodach z zakresu inteligentnych specjalizacji Pomorza Zachodniego z rynkiem pracy obejmujące m.in.:
  – stworzenie regionalnej sieci branżowych zakładów pracy, które współpracują ze szkołami i przyjmują uczniów na staż,
  – stworzenie grup roboczych ds. inteligentnych specjalizacji Pomorza Zachodniego,
  – organizację klas patronackich,
  – tworzenie programów nauczania we współpracy z siecią branżowych zakładów pracy,
• działania w zakresie edukacji włączającej:
  – dostosowanie architektoniczne i edukacyjne do potrzeb dzieci z niepełnosprawnością,
  – zajęcia świadomościowe,
  – podnoszenie kwalifikacji i kompetencji kadry w zakresie pracy z dzieckiem z niepełnosprawnością,
  – zapewnienie nauczyciela wspomagającego,
  – zapewnienie asystenta wspomagającego;

• wsparcia w obszarze usług społecznych poprzez:
  – rozwój centrów usług społecznych i dostarczanych przez nie usług;
  – rozwój usług społecznych świadczonych w społeczności lokalnej, m.in. w formie:
     – usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych świadczonych w formach środowiskowych, dziennych oraz całodobowych w formach zdeinstytucjonalizowanych, w tym promujących ideę wolontariatu,
     – gospodarstw opiekuńczych,
     – rozwoju usług asystenckich wspierających aktywność społeczną, edukacyjną lub zawodową osób z niepełnosprawnościami w zgodzie z konwencją ONZ,
     – wsparcia dla osób wykonujących usługi sąsiedzkie/opiekuńcze/asystenckie w postaci m.in. dofinansowań szkoleń, konsultacji, spotkań informacyjnych,
     – programów rozwojowych dla osób opiekujących się osobami potrzebującymi wsparcia w codziennym funkcjonowaniu poprzez m.in. wsparcie w bieżącej opiece, pomoc wytchnieniową, wsparcie zdrowotne (m.in. rehabilitacja, turnusy sanatoryjne), grupy wsparcia, sąsiedzkie/lokalne banki usług opiekuńczych i rozwojowych, teleopieka, wolontariat opiekuńczy,
     – teleopieki, telemedycyny, cyfryzacji i koordynacji opieki w ramach usług zdrowotnych i społecznych dla osób usamodzielnianych, przenoszonych z instytucji całodobowych do usług świadczonych w formach zdeinstytucjonalizowanych, a także dla osób fizycznych jako
     – element kompleksowych działań,upowszechniania transportu indywidualnego typu door-to-door dla osób z potrzebą wsparcia w zakresie mobilności;
     – szkolenia oraz podnoszenie kwalifikacji i kompetencji kadr na potrzeby świadczenia usług w społeczności lokalnej,
• wsparcie tworzenia i funkcjonowania mieszkań chronionych i wspomaganych oraz innych rozwiązań łączących wsparcie społeczne i mieszkaniowe oraz rozwoju usług w nich świadczonych w zakresie m.in:
  – pobytu osoby w mieszkaniu, w tym usługi opiekuńcze, asystenckie,
  – aktywności osoby w mieszkaniu, w tym trening samodzielności, praca socjalna, poradnictwo specjalistyczne, integracja osoby ze społecznością lokalną,
• wsparcie osób zagrożonych wykluczeniem, w szczególności seniorów, osób z niepełnosprawnością poprzez działania na rzecz zwiększenia ich zaangażowania w życie społeczności lokalnych i działania podtrzymujące te osoby w aktywności, samodzielności (m.in. tworzenie i/lub wsparcie m.in. centrów aktywnego seniora, Uniwersytetów Trzeciego Wieku, klubów seniora).

---

Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność

Rozwój Lokalny Kierowany przez Społeczność jest instrumentem skierowanym do mniejszych obszarów, na których działają lokalne grupy działania (LGD), utworzone na zasadach partnerstwa, w formie stowarzyszeń, przez przedstawicieli instytucji publicznych oraz reprezentantów prywatnych lokalnych interesów społeczno-gospodarczych. Wdrażanie RLKS odbywa się w oparciu o ustawę z dnia 20 lutego 2015 r. o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności oraz opracowanych na jej podstawie lokalnych strategii rozwoju (LSR). Celem jest aktywizacja lokalnych społeczności poprzez realizację małych projektów zgłaszanych oddolnie, co przyczyni się do poprawy spójności społecznej i terytorialnej w regionie oraz zwiększenia poziomu kapitału społecznego. Lokalne Strategie Rozwoju zostaną wybrane do objęcia dofinansowaniem przez nabór, w którym wszystkie LGD spełniające warunki dostępu będą mogły złożyć wniosek. W FEPZ na realizację RLKS przeznaczono 20 mln EUR z EFS+. Środki te będą mogły być wykorzystane za działania z zakresu aktywnej integracji społecznej, zawodowej, edukacyjnej, zdrowotnej i kulturalnej.