Zamek. Nowa historia. Wielkie Otwarcie

Fontanna na tarasie północnym przed Zamkiem Książąt Pomorskich w Szczecinie

Skrzydło północne i Taras Północny, najbardziej reprezentacyjna część Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie, otwarte! Bryła zabytku jest bardziej wyeksponowana, a jego otoczenie wypiękniało. Już w weekend Zamek zaprezentuje efekty prac mieszkańcom i gościom regionu.

Zakończyły się prace budowlane i konserwatorskie projektu „Odbudowa skrzydła północnego Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie oraz kompleksowe zagospodarowanie tarasu północnego i skarpy północnej – II etap”. Poprawiły bezpieczeństwo, standard i dostępność zabytku (wprowadzono ułatwienia dla zwiedzających z niepełnosprawnościami).

– Możemy powiedzieć z dumą: Zamek Książąt Pomorskich jest wizytówką na wjeździe do Szczecina i znowu króluje nad miastem, jak przed wiekami. To wielki dzień. Po 8 latach przerwy znowu oddamy Zamek do użytkowania dla mieszkańców, udostępnimy Salę Bogusława i inne znajdujące się w tej części przestrzenie oraz taras widokowy, z którego rozprzestrzenia się przepiękny widok na rozlewisko Odry. Inwestycja kosztowała prawie 100 mln zł. Sam kontrakt to 85 mln zł, ale były także prace dodatkowe, których w tego typu obiektach nigdy nie brakuje. Połowa tej kwoty to fundusze unijne zarówno z poprzedniej, jak i tej perspektywy finansowej. Fundusze Europejskie umożliwiają na wiele działań progospodarczych, prorozwojowych, ale też pozwalają nam chronić dziedzictwo kulturowe. Dzięki tej inwestycji mieszkańcy zyskają wiele ciekawych przestrzeni, które dotychczas nie były dostępne.

Olgierd Geblewicz, Marszałek Województwa Zachodniopomorskiego, podczas konferencji prasowej

Taras Północny został zabezpieczony, a jego nawierzchnia wymieniona na nową w aranżacji nawiązującej do powojennej odbudowy. Podobnie jak dobrze oceniane przez zwiedzających Tarasy Południowy i Wschodni (zagospodarowane w I etapie inwestycji i oddane do użytku w 2024 r.) zdobią go kwietne rabaty i donice oraz ławeczki do odpoczynku. Na otwarcie Zamek przygotował czasową wystawę prac (m.in. rzeźb fontann na tarasie) Małgorzaty Chodakowskiej, pochodzącej z Polski artystki z Drezna.

– Jesteśmy dzisiaj w wyjątkowym momencie. Zamek Książąt Pomorskich to nie tylko architektoniczna perła Szczecina, ale też miejsce, które jest świadkiem naszej kultury. Inwestycja, która się zakończyła, to była podróż pełna wyzwań, ale też momentów, w których czułam ogromną dumę z naszego zespołu. Każdy kto uczestniczył w tym przedsięwzięciu, wniósł coś wyjątkowego. Dzisiaj patrzymy na odbudowane skrzydło północne, tarasy i skarpę wiedząc, że to miejsce zyskało nowe życie. To miejsce, które będzie służyć wielu mieszkańcom i turystom.

Barbara Igielska, Dyrektorka Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie

Odbudowane zostało skrzydło północne, w którym 11 maja 2017 roku w wyniku erozji gleby (pustki w gruncie) zapadł się jeden z filarów pociągając za sobą fragmenty stropów na kolejnych kondygnacjach. Wykonawca robót budowlanych – Mostostal Warszawa S.A. – odtworzyć miał te wnętrza zgodnie z wytycznymi konserwatorskimi. Ważną częścią prac była rekonstrukcja sklepień.

To w skrzydle północnym mieszczą się najbardziej okazałe przestrzenie szczecińskiego Zamku, m.in. Sala Bogusława X czy galerie z wystawami stałymi, np. Gabinet Lubinusa i Komnaty Książęce. Wystawy sukcesywnie udostępniane będą zwiedzającym. Teatr Piwnica przy Krypcie odzyskał swoją siedzibę. W dawnej winiarni powstanie Zbrojownia, a w Sali Katarzyny jest teraz sala konferencyjna. Zabytkowe piwnice poddano starannym zabiegom konserwatorskim. Dzięki temu sarkofagi Gryfitów jak przed wiekami wróciły do gotyckiej Krypty Książęcej.

Skarpa północna, zgodnie z zaleceniami ekspertów z Instytutu Techniki Budowlanej, którzy badali Wzgórze Zamkowe (odkryli 270-metrową sieć tuneli pod skarpą i Zamkiem), została przeprofilowana i obsadzona roślinami wzmacniającymi jej stabilność. Wykonano nową konstrukcję nasypu, która zapewnić ma stateczność oraz dwa wejścia do tuneli, a tunele zabezpieczono. Schody na skarpie wzorowano na istniejących wcześniej. Skarpę pokryło ponad 20 tysięcy sadzonek, głównie roślin stabilizujących i zadarniających. Zrealizowano tam projekt zieleni, który uzyskał akceptację Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Wykonawca podkreśla, że inspiracją była m.in. mapa Szczecina z 1625 r., a projekt „sprzyja uczytelnieniu historycznych granic Starego Miasta i podkreśla reprezentacyjny charakter bryły Zamku”. Na tle zadarniającej i zapobiegającej erozji irgi po rozrośnięciu kompozycję wyróżniającą utworzą liniowe nasadzenia (dąbrówki rozłogowe, bodziszki himalajskie, laurowiśnie wschodnie). Nawiążą do przebiegu dawnej fosy zamkowej (zbliżonej jej lokalizacji). Kaskadowo rozmieszczone rośliny odwzorowywać mają kształt koryta fosy, a ich kolorystyka – barwę wody. Dla wyraźniejszego zaakcentowania brzegu dawnej fosy, wprowadzono szpaler drzew, który oddziela podnóże skarpy od ulicy. Projektanci zieleni wybrali graby kolumnowe, które charakteryzuje wysoka odporność na warunki miejskie oraz mniejsza siła wzrostu – tak, by nie przysłaniały bryły zabytku.

Roboty budowalne i konserwatorskie prowadzone były pod nadzorem Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i zespołu ekspertów działających na zlecenie Zamku.

Wzgórze Zamkowe nigdy wcześniej nie było tak dokładnie przebadane i udokumentowane. Towarzyszące pracom badania przyniosły cenne informacje o jego stanie i historii, odkrycia nawet ze schyłku epoki brązu i okresu halsztackiego (ok. 650 – 400 r. p.n.e.) – z czasów istnienia w tym miejscu grodu ludności kultury łużyckiej. W piwnicach skrzydła, pod pomieszczeniem teatru, odkryto pozostałości prawdopodobnie naziemnego obiektu mieszkalnego, jamy gospodarczej i paleniska z tego okresu. Znaleziono liczne ułamki naczyń glinianych (m.in. mis, dzbanów, kubków, talerzy), fragmenty kości zwierzęcych (bydło, trzoda chlewna, bóbr) i odpady krzemienne – najpewniej pozostałości po wyrobie przedmiotów z tego surowca. Chronologię potwierdziły analizy radiowęglowe kości zwierzęcych, które wskazują, że osada i gród ludności kultury łużyckiej funkcjonowały tu pomiędzy latami 651-391 p.n.e.

Odnalezione relikty przebadano, udokumentowano i ponownie zabezpieczono. Przy jednym z nich zamurowana została kapsuła czasu z informacjami o Zamku i pracach konserwatorskich, współczesnymi publikacjami, artykułami prasowymi oraz listem do przyszłych znalazców kapsuły czasu.

To tylko niektóre efekty projektu, który Zamek realizuje dzięki dofinansowaniu z Unii Europejskiej z Programu Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego 2021-2027. Całkowita wartość projektu „Odbudowa skrzydła północnego Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie oraz kompleksowe zagospodarowanie tarasu północnego i skarpy północnej – II etap” to 46,5 mln zł. Z czego 32,5 mln zł dofinansowano z Unii Europejskiej ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego z Programu Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego 2021- 2027.

– To dla mnie ogromna przyjemność i zaszczyt, że mogę dziś z państwem cieszyć się z otwarcia tak wspaniałego obiektu, dla którego pomoc europejska okazała się pożyteczna. Fundusze Europejskie potrafią zmienić rzeczywistość – budują drogi, mosty, poprawiają tzw. twardą infrastrukturę, ale potrafią też być użyteczne przy przewracaniu dziedzictwa kulturowego i tego co nas łączy.

Joanna Sterzyńska-Lindberg, Dyrektorka Przedstawicielstwa Regionalnego Komisji Europejskiej w Polsce

W najbliższy weekend (sobota 25 października i niedziela 26 października) Zamek organizuje Wielkie Otwarcie dla mieszkańców i gości regionu.

Zamek przygotował bogaty program atrakcji (wstęp wolny, na część atrakcji obowiązują bezpłatne wejściówki do odbioru pół godziny przed wydarzeniem w punkcie informacji w skrzydle północnym). W programie m. in. nocne i dzienne zwiedzania Zamku, spotkania z parą książęcą, wojami, rycerzami i katem. Pokaz walk, koncerty, spektakle, widowiska plenerowe, zajęcia twórcze, quizy i konkursy, pamiątkowe pieczęcie i zdjęcia oraz wspólne szkicowanie Zamku.

Program wydarzeń na zamek.szczecin.pl i na profilu zamku na Facebooku.

RAMKA I

EFEKTY PRAC II ETAPU:

Odbudowa i przywrócenie prawidłowego stanu technicznego skrzydła północnego Zamku
Zabezpieczenie i zagospodarowanie skarpy północnej, zagospodarowanie Tarasu Północnego wraz z przebudową niezbędnej infrastruktury oraz zabezpieczenie tuneli
Poprawa estetyki i funkcjonalności otoczenia
Likwidacja barier i poprawa dostępności. Udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami (rampy, platformy, schodołaz, dostosowane toalety, pętle indukcyjne, oznaczenia pismem Braille’a).

RAMKA II

ODKRYCIA ARCHEOLOGICZNE

Podczas prac odkryto szereg źródeł archeologicznych i architektonicznych ilustrujących zasiedlenie Wzgórza Zamkowego od czasów najdawniejszych po okres współczesny:

W piwnicach skrzydła północnego – pod pomieszczeniem Teatru Piwnica przy Krypcie – odkryto pozostałości trzech obiektów z czasów funkcjonowania osady oraz grodu ludności kultury łużyckiej, tj. od schyłku epoki brązu do okresu halsztackiego (około 650 – 400 r. p.n.e.). Jeden to prawdopodobnie pozostałość naziemnego obiektu mieszkalnego, kolejny – jama gospodarcza, ostatni – palenisko. Znaleziono liczne ułamki naczyń glinianych (m.in. misy, dzbany, kubki, talerze), kilkadziesiąt fragmentów kości zwierzęcych (bydło, trzoda chlewna, bóbr), odpady krzemienne – najpewniej pozostałości po wyrobie przedmiotów z tego surowca. Chronologię potwierdziły analizy radiowęglowe kości zwierzęcych, które wskazują, że osada i gród ludności kultury łużyckiej funkcjonowały tu pomiędzy latami 651-391 p.n.e.
Na Tarasie Północnym odkryto pozostałości wału ziemnego z 2. połowy IX wieku, który otaczał wczesnośredniowieczny ośrodek szczeciński. Udokumentowano też nawarstwienia kulturowe z końca XII i XIII wieku.
W kilku miejscach na krawędzi Tarasu Północnego odnaleziono fragmenty ceglanych murów miejskich, zbudowanych w późnym średniowieczu (w końcu XIII i XIV wieku) na pozostałościach wczesnośredniowiecznego wału. Przy murze uchwycono także budowlę ceglaną – prawdopodobnie relikt bramy, czytelnej na planie Meriana z 1652 r.
W piwnicach skrzydła – w miejscu, gdzie niegdyś przebiegał wczesnośredniowieczny wał obronny dawnego Wzgórza Trzygłowa – odkryto relikt zbudowany z głazów narzutowych, połączonych zaprawą wapienno-piaskową. To prawdopodobnie część średniowiecznego muru grodzącego zamkowe zabudowania. Podczas powojennej odbudowy w latach 60. XX wieku został pozostawiony w pustce i obudowany ścianami.
Pod siedzibą teatru i na Tarasie Północnym, na odcinku o długości około 12 m i szerokości około 12 m, odkryto relikty piwnicy i kamienny fundament południowej ściany Kamiennego Domu – pierwszej murowanej siedziby Gryfitów. Kamienny Dom powstał około połowy XIV wieku w wyniku ugody Rady Miejskiej Szczecina z księciem Barnimem III. Zgodnie z nią mieszczanie mieli zbudować na swój koszt budynek o wymiarach 100 x 30 stóp, co w przeliczeniu wynosi około 28,8 x 8,64 m. Obecne odkrycia wskazują, że budowla ta miała wymiary około 28,3 x 12,1 m, a więc prawie identyczne ze wskazanymi w dokumencie z połowy XIV stulecia. Wykazana różnica w jego szerokości wynika z faktu, że fundamenty były szersze o około 3,5 m.
Na Tarasie Północnym odkryto relikty budynków z XIX wieku.

Projekt dofinansowany przez Unię Europejską. Projekt nr FEPZ.05.11-IZ.00-0001/25-00 pn. „Odbudowa skrzydła północnego Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie oraz kompleksowe zagospodarowanie tarasu północnego i skarpy północnej – II etap” dofinansowany został z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego z Programu Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego 2021- 2027.